Ne kadar da basit iki kelimeden oluşan bu anahtar, kendini bilmek evrenin hayatın ölümün; varlığın ve yokluğun soru ve sorunlarının son çözüm noktasına ulaşmak demektir aslında. Kendini bilmek, Rabbini bilmektir.

Ne güzel söyler Yunus” bir ben var benden içerü!” Kimdir o içerideki varlık? Kendin dediğimizde o içerideki varlığı kastediyoruz. O varlık sonsuz olan varlıktır. Ruh ve öz olarak adlandırılır. Özüne eren bir insan, evrendeki her özün aynı parçaya bağlı olduğunu bir anda kavrar. Ben veya sen kavramları biter tek yada “Birr” kavramı başlar. Bu öz, bedenin kendisi değildir. Bu öz zihnin beynin kendisi değildir. Fiziksel boyutta görünür ama asıl yeri burası değildir. Başka bir kaynaktan beslenir. Seyr-i süluk eden büyük zatlar, çeşitli letaif noktalarını açarak manevi evrenlerde seyahatler yaparlar. ( nefs-i natıka, sır, kalp,hafi,ahfa) noktalarını açmak belli bir tasavvuf eğitimi, temiz bir kalp, temiz bir geçmiş gerektirir. Tasavvuf, insana kendi özünü gösterir.

“Kendini bilen rabbini bilir” hadis-i şerifini açacak olursak; bu kadar sade anlatılan bu sözden tam anlamıyla pay çıkaran insan sayısı milyarda biri bulmaz ne acıdır ki… Ama başka nasıl ifade edilebilir ki? Sözcüklerin gücü, bu yüce manayı taşıyacak kapasiteye sahip değildir. Sessizlik gerekir. Kendini bilme şerefi ile şereflenen insan; sözcüklerle ulaştığı makamı izah edemez ama işaret edebilir. Fakat bu da başarılı olmaz. Zira binler ermiş yüzlerce kitap yazdılar. Kim bu kitaplarla erebildi? Sadece erenler anlayabildi bu kitapları ama eremeyenler karmakarışık terimler içince boğuldular. Bir imam Rabbani hazretleri “Mektubatlar” eserinde evliyalara manevi mertebelerdeki seyahatleri ve karşılaştığı müşkülatları haber veriyor. Modern insan fizik insanı bunları okuyunca iyice şapşallaşır. Bir Muhyiddin ibn-i Arabi “lüb-bül Lüb” “özün özü” adlı eserinde manevi evrenlerde olup bitenlerden haber verir, ama kim anlar? Verecek kalp var ama alacak kalp yok…