Sual: Bir bakkala borcum vardı. Ödedim. Bakkal bir süre sonra borcumu ödememi söylemiş oldu. “Ödeseydin borcunu silerdim” dedi. Ben verdim diye yemin ettim, o da vermedin diye yemin etti. Hangimizin yeminine saygınlık edilir?
CEVAP
İki tanık yanında ödemeliydiniz. Ya da var ise senedi geri almalıydınız. Veyahut borcunuzu gözünüzün önünde sildirmeniz gerekirdi. Bunların hiçbirini yapmadığınıza gore, borcunuzu yine ödemeniz gerekir. Satıcının yemini saygın olur. (Hidaye)
Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:
(Alıcı ile satıcı ihtilaf edince, tanık yoksa, satıcının sözüne saygınlık edilir.) [Ebu Davud]
(Tanık dava edene, yemin, inkâr edene düşer.) [Darekutni]

Sual: Borcu ödemeyip geciktirmek günah mıdır?
CEVAP
Borcunu vaktinde ödemeyen kimsenin, gelip mühlet istemesi gerekir. Ödeme imkanı olmasına rağmen, borcunu geciktirmek günahtır. Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:
(Herhangi bir kimse, imkanı olmasına rağmen, borcunu vermeyip geciktirirse, [borcunu verinceye kadar] her gün amel defterine zulmetme günahı yazılır.) [Taberani]
(Ödememek niyetiyle borçlanan, Kıyamete hırsız olarak gelir.) [İ. Mace]
(Almış olduğu borcu ödemek istemeyene Allahü teâlâ, kıyamette, “Bu kimsenin hakkını sende bırakacağımı mı zannettin?” buyurarak, o kimsenin iyi amellerini alıp diğerine verir. Eğer borcunu vermeyenin iyi ameli yoksa, borç verenin fena amellerini, günahlarını borçluya yükler.) [Taberani]
(Zenginin [ödeme imkanı olanın] borcunu ödemeyip, oyalaması zulümdür.) [Buhari][Borcu vaktinde ödememeye zulüm, ödemeyene de zalim denmiştir.]
(Allahü teâlâ zalim zengini sevmez, ona buğzeder.) [Bezzar]

Borcu olan, borcunu ödemeden sadaka vermemelidir. Şu sebeple hadis-i şerifte, (Borcu var iken verilen sadaka kabul olmaz) buyuruldu. (Buhari)

Verilmemiş zekât da borçtur. Borcu ödemek, zekât vermek farzdır. Zekât borcu olanın verdiği sadaka kabul olmaz. Ilkin bu borçları ödemek gerekir. Bunun şeklinde farz borcu olanın nafile namazları da kabul olmaz. Sünnetler de nafile anlama gelir. (N. Fıkhıyye)

Borçlanmamaya fazlaca dikkat etmelidir! Hazret-i Lokman Hakim, (Borç yükü altında ezilmektense, taş taşımayı yeğlerim) buyuruyor. Şu sebeple borçlanmak, insanı küfre kadar götürür. Peygamber efendimiz, (Ya Rabbi, küfre düşmekten ve borca girmekten sana sığınırım) buyurarak, borçlanmanın fazlaca fena bulunduğunu bildirmiştir. (Nesai)

Sual: Müteahhit yapacağı evi, antak kalma tarihinde teslim etmezse, geciken her gün için belli bir gecikme tazminatı vermesini şartnameye koymak ve geciktiği takdirde gecikme tazminatı almak caiz midir?
CEVAP
Evet caizdir. Sadece, vaktinde ödenmeyen alacak için caiz olmaz. Şu sebeple alacak, evi teslim etmeye benzemez. Alacağını tehir ederek fazla istemek faiz olur. Alacaklının zarar etmemesi için, paranın o günkü kıymeti altın olarak hesaplanır. Ödeneceği gün, altın olarak verilir. Dolara yada herhangi bir eşyaya gore hesaplanmaz. Kıymet denilince, altın anlaşılır, başka mal ve para anlaşılmaz. Şu sebeple eşyanın kıymeti altın ile anlaşılır. (Keşfi rümuz-i gurer)

Sual: (Elektrik, doğalgaz, su parasını geciktikten sonrasında ödenince alınan fazlalık faizdir, büyük günahtır. Kredi kartlarını zamanında ödemeyince de alınan fazlalık da böyledir) deniyor. Unutulmuş olduğu için yada elde para olmadığı için ödenemezse, verilecek fazlalık faiz olur mu?
CEVAP
Bunlar gecikme cezasıdır. Kırmızı ışıkta geçince ceza yazarlar, adına faiz dense de cezadır. Bir malı belli bir kârla satan kimse, (Şu kadar kâr alıyorum) yerine (Şu kadar faiz alıyorum) dese faiz olmaz. Zaruretsiz gecikme cezasına çarpılmak da günahtır. O ayrıdır. Gecikme cezalarına faiz denilse de, faiz olmaz.

Sual: Bir arkadaşa verdiğim ödünç parayı almak için fazlaca sorun çekiyorum. Verme imkânı olduğu hâlde, alışkanlığından mıdır nedir, kaç kere istedimse de vermiyor, her gün bir başka güne erteliyor. Hep oyalıyor. Borcu yokmuş şeklinde davranıyor. Oğlu da, babası şeklinde herkesten para almış, vermiyormuş. Acaba bu fena huyun, irsiyetle [kalıtımla] ilgisi var mıdır?
CEVAP
Soya çekenler olabilir, fakat (Babam borcuna sâdık değil, ben de onun şeklinde yapmalıyım) demek fazlaca yanlış olur. Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:
(Borç, dindarlığın lekesidir.) [Kudaî]
(Borç, gece kaygı, gündüz zillettir.) [Deylemî]
(Borç, din ve şerefi eksiltir.) [Deylemî]

(Borçlu, kabrinde hapistedir.) [Taberanî]

(Borçlu, kabrinde zincirlerle bağlıdır.) [Deylemî]

(Müminin ruhu, borcu ödeninceye kadar bağlıdır.) [Tirmizî]
(Borçlanarak korku içine girmeyin!) [Beyhekî]

(Ölülerinizin borçlarını ödemede acil ediniz!) [İbni Mace]

Âcil verilmesi ihtiyaç duyulan borcu ödemeden, sadaka vermemeli.

Taksitli borçlar, bundan müstesnadır. Taksitlerin ödeme günü ulaştıktan sonra mazeretsiz ödenmezse, o vakit bu hükme girer.

Gecikme zammı
Sual: Elektrik, su faturalarını zamanında ödemeyince, verilen gecikme zammı faiz mi oluyor?
CEVAP
Faiz değil, cezadır, fakat mazeretsiz, zamanında ödemeyip ceza vermek haram olur. Bir mazeretle olursa haram olmaz. Örnek olarak unutulmuşsa, para bulamamışsak günah olmaz.

Sual: (Zekâtını vermeyen ve imkânı varken borçlarını ödemeyen kimsenin, yapmış olduğu hayır hasenata sevab verilmez) deniyor. O süre boşa gideceği için Kur’an da okumamak, zikir çekmemek, slm verip almamak mı gerekiyor?
CEVAP
Hayır, zekâtla o ibadetlerin alakası yoktur. Farz borcu olan, o tür ibadetin nâfilesini yapamıyor. Hazret-i Ebu Bekir, Hazret-i Ömer’e verdiği öğütte, (Allahü teâlâ, farz borçlarını ödemedikçe, o farzla ilgili nâfileleri kabul etmez) buyuruyor. Örneğin zekât vermiyorsa, sadakaları ve para ile ilgili nâfile olan tüm hayır ve hasenatı kabul olmuyor. Bir hadis-i şerif:
(Borcu varken verilen sadaka kabul olmaz.) [Buharî] (Taksitli borçlar buna dâhil değildir.)

Zekât vermemek haram olduğundan haram işleyenlerin öteki ibadetleri sahih olursa da sevabları noksan olur. İki hadis-i şerif:
(Haram işleyenin, haram yiyenin ve haram elbise giyenin duası kabul olmaz.) [Tergib-üs-salât]

(Bir lokma haram yiyenin, kırk gün duası kabul olmaz.) [Taberanî]

Farz namaz borcu varken, bu tarz şeyleri kaza etmeden kıldığı nâfile namazlara sevab verilmez. Dürret-ül fahire kitabındaki hadis-i şerifte, (Farz namaz borcu olanın, nâfile namazı kabul olmaz) buyuruluyor. Örneğin bir kimse farz olan ramazan orucunu tutmayıp, hep nâfile oruç tutarsa yada ramazan ayları gelip geçmiş olduğu hâlde kazalarını ödemeyip nâfile oruç tutarsa, kazalarını ödemedikçe bunlara sevab verilmez. Başka bir hadis-i şerif de şöyledir:
(Ramazanda bigün oruç tutmayan, onun yerine tüm yıl kaza orucu tutsa, o bir günkü sevaba kavuşamaz.) [Tirmizî]

Bir tek geçen seneden kalma oruç borcu var ise, ramazana kadar nâfile oruç tutabilir. Kaza borcunu ödemeden bir ramazan geçerse, oruç kazalarını ödemeden nâfile oruçlarına sevab verilmez. Şu sebeple farzın önemi büyüktür. Ilkin farzları halletmeye çalışmalı. İki hadis-i şerif:
(En üstün cihad, farzları edadır.) [Taberanî]

(Hepimiz nâfileyle meşgulken, sen farzları halletmeye çalış!) [Miftah-ün-necat]

İmam-ı Rabbânî hazretleri de buyurdu ki: Nâfilelerin farzlar tarafındaki kıymeti, okyanus yanında bir damla şeklinde bile değildir. (1/260)

Büyük zatlar, (Denizi bırakıp damlanın ardında koşmak, ahmaklıktır) buyuruyor. Hangi farz olursa olsun ilkin kaza borçlarımızı ödemeye çalışmalıyız.