Sual: İnsanın elinde bir şey yoksa, niçin sevap, azap oluyor ve niçin dinler gönderiliyor?
Yanıt: Allahü teâlâ, insanların yapmış olduğu işleri iki kısma ayırdı. Bir kısmını beğendiğini, bu tarz şeyleri yapanlardan razı bulunduğunu, her iş karşılığında, bunlara nimetler, rahatlıklar, iyilikler vereceğini vadetti. Vadettiği iyiliklerin ölçü birimine, Ecir ve Sevap denir. Dünyada meydana getirilen her iyiliğe karşılık olarak, ahirette çeşitli miktarlarda nimetler verilecektir. Nimetlerin verileceği yere ise, Aden denir.
Allahü teâlâ insanların yapmış olduğu işlerden bir kısmını beğenmediğini, bu tarz şeyleri yapanlardan razı olmadığını, fakat pişman olup tevbe edenleri yada şefaate kavuşanları affedeceğini, af edilmeyenlerin fena işlerine kıyamette, oldukca acı karşılıklar vereceğini, bildirdi ki buna Azap denir. Azapların şiddetlerini, çokluğunu bildiren ölçü birimine, Günah denir. Allahü teâlânın beğenmiş olduğu şeylere Hayrat, Hasenat, kısaca iyi şeyler denir. Beğenmediklerine Seyyiat, fena şeyler denir. Allahü teâlâ, hangi işlerin Hasenat olduklarını, hangi işlerin de Seyyiat olduklarını bildirdi. Hasenat yapanlara sevap vereceğini vadetti. Allahü teâlâ, vadinde sadıktır, sözünden asla dönmez. O hâlde, Kıyamet günü, nimet ve azap olarak, başka yerden bir şey getirilmeyecek, dünyada yapılanların karşılıklarına kavuşulacaktır.
Azap, fena iş yaptığından dolayı, biri sana kızıp, intikam almak için, canını yakması değildir. Sevap da, işini beğenmiş olduğu için, mükafat değildir. O gün, Allahü teâlâdan başka, intikam alacak kimse yoktur. İnsanın kanı, safrası bozulmuş olduğu yada başka zararı dokunan şeyler vücutta çoğaldığı süre, bedendeki değişikliğe, hastalık dediğimiz şeklinde ve ilaç etki etmiş olduğu süre hasıl olan hâle esenlik dediğimiz şeklinde, insanda kösnü ve asabiyet artınca, cana bir ateş düşer. İşte insanoğlunun felaketinin sebebi, bu ateştir. Bunun için, hadîs-i şerifte;
(Gadab, kısaca asabiyet, Cehennem ateşinden bir parçadır) buyuruldu.
Akıl ışığı kuvvetlenip, kösnü ve asabiyet ateşini söndürdüğü şeklinde, inanç nuru da, Cehennem ateşini söndürür. Nitekim, Cehennem, müminlere;
“Ey mümin! Acele geç ki, nurun ateşimi söndürüyor” diyecektir. Bu söz, ses ile olmayacak, suyun yangını söndürdüğü şeklinde, Cehennem de, müminin nuruna dayanamayıp sönecektir.