CEVAP
Maddeler hâlinde bildirelim:
1- Farzla haram çakışınca, haram işlememek için, farz tehir edilir yada yerine nazaran terk edilir. Şundan dolayı haramdan kaçmak, farzı yapmaktan ilkin gelir. Hadis-i şerifte, (Ufacık bir günahtan kaçınmak, tüm cin ve insanların [nafile] ibadetleri toplamından daha iyidir) buyuruldu. Her günah, Allahü teâlâya isyan olduğundan, büyüktür; fakat bazısı, bazısına nazaran minik görünür. Bir minik günahı yapmamak tüm cihanın nafile ibadetlerinden daha sevabdır, bundan dolayı nafile yakarma yapmak farz değildir. Günahlardan kaçınmaksa farzdır. (Rıyad-un-nasıhin)
Haramdan kaçmanın sevabı, farzları yapmanın sevabından daha fazladır. Haram işleyerek farz yapılmaz. Farzla haram bir araya ulaşınca, doğrusu farzı işlerken haram işlemek mecburiyeti olunca, haram işlememek için farz tehir edilir. Birkaç örnek verelim:
a) Üstünde fazlaca necaset bulunan kimsenin, avret yerini açmadan yada başka bir sebeple necaseti temizlemesi mümkün değilse, başka elbisesi de yoksa o hâliyle kılar, çıplak kılmaz. Sonrasında temiz elbise bulsa, o namazı iade eder.
Bu şekilde güç durumlarda, necaseti temizlemenin farz olmadığı Malikî mezhebi öykünmek edilirse, sorun kalmaz.
Necaseti temizleme imkânı olsa, fakat yanında yabancılar var ise, temizlemeden namazını kılar. Şundan dolayı başkalarının yanında avret yerini açmak yasak, necaseti temizlemekse emirdir. Emirle yasak bir araya ulaşınca yasaktan kaçılır, doğrusu avret yeri açılmaz.
b) Varlıklı olan bir kadının, hacca gitmesi farzdır. Hacca yalnız gitmesiyse haramdır. Mahremi bulunmadığı müddetçe, haram işleyerek, yalnız başına hacca gidemez. Farzı tehir eder. Sonrasında da gidemezse, (Ben ölene kadar hacca gidemezsem, yerime vekil gönderilsin) diye vasiyet eder.
2- Vacible tahrimen mekruh çakışınca, vacib tehir yada terk edilir. İki örnek:
a) Secde-i tilavet vacibdir; fakat kerahat vaktinde yapılması caiz olmaz.
b) Secde-i sehv yapmak vacibdir. İkindi namazını kerahat vaktine bırakan kimse, ikindiyi kılarken secde-i sehvi gerektiren bir şey yapsa, mekruh zaman girmiş olduğu için secde-i sehv yapmaz. Tahrimen mekruh işlememek için vacib terk edilir.
3- Mekruhtan kaçmak, sünneti yapmaktan ilkin gelir. Mekruh işleyerek sünnet yapılmaz. Birkaç örnek verelim:
a) Cemaatle namaz kılmak sünnettir. Takkesiz namaz kılmak mekruhtur. Takkesi olmayan, cemaate uymaz. Takkeyi bulup yalnız kılması, takkesiz olarak cemaatle kılmaktan evladır.
b) Cemaatle namaz kılınırken, sünnete adım atmak mekruhtur. Sabah namazının sünnetini kılmamış olan, sünneti kılınca cemaate yetişemeyeceğini anlarsa, sünneti kılmaz. Derhal imama uyar. Cemaate son oturuşta olsun yetişeceğini anlarsa, sünneti caminin haricinde, giriş kısmındaki bölümde yada direk arkasında acele kılar. Bu şekilde yer yoksa sünneti kılmaz, bundan dolayı cemaatle kılınırken, nafile kılmak mekruhtur. Mekruh işlememek için sünnet terk edilir.
c) Aşûre günü oruç tutmak sünnettir. Sadece Yahudilere benzememek için, yalnız Aşure günü oruç tutmak mekruh olur. Muharrem ayının 9. ile 10. yada 10. ile 11. günleri beraber tutulursa mekruh olmaz.
ç) Bir işe sünnet ve mekruh denmişse o işi yapmamak gerekir. Örneğin, teşehhütte parmak kaldırmak hususunda, değişik rivayetlerde sünnet, mekruh, hatta haram bile denmiştir. O hâlde, sünnet yada mekruh denildiği için teşehhütte parmak kaldırılmamalıdır.
d) Sarık sarmak ve entari giymek, sünnet-i zevaiddir. Bu tarz şeyleri giyip sokakta dolaşmak fitneye sebep olacaksa sokakta giyilmez, bundan dolayı fitneye sebep olmak haramdır. Mekruhla sünnet çakışınca bile, sünnet terk edilirken, haramla sünnet çakışınca, haram işlememek için sünnet normal olarak terk edilir.